Het gebeurt bijvoorbeeld dat ouders hun werk moeten opgeven om de zorgen van hun kind voor zich te nemen vanwege plaatsgebrek. Daarom zou de Vlaamse overheid beter de kar trekken voor een algemeen aanmeldsysteem voor buitengewoon onderwijs, om versnipperde lokale initiatieven voor te zijn. 

Het gebrek aan plaats voor leerlingen in het buitengewoon onderwijs haalde recent nog het nationale nieuws. Nu we de cijfers onder ogen zien, met 209 leerlingen voor 110 plaatsen(1) in het eerste jaar van het buitengewoon secundair onderwijs in Mechelen, is het duidelijk dat de nood aan een structurele oplossing zich aandringt. Een eerste belangrijke stap zou een aanmeldsysteem zijn. Dit zou een duidelijk beeld op het aantal inschrijvingen per onderwijsvorm en school verschaffen, en zo bijdragen aan een beter zicht op lokale onderwijsbehoeften. Het gebeurt bijvoorbeeld dat ouders hun werk moeten opgeven om de zorgen van hun kind voor zich te nemen vanwege plaatsgebrek. De Vlaamse overheid introduceerde pas een algemeen aanmeldsysteem voor het gewoon onderwijs nadat lokale besturen zelf verschillende eigen systemen hadden uitgewerkt. Deze keer zou ze beter de kar trekken, om versnipperde lokale initiatieven voor te zijn. 

In Mechelen concentreren de problemen voor een plek in buitengewoon secundair onderwijs zich voornamelijk rond het aanbod voor leerlingen in het type OV1, de onderwijsvorm die draait rond de opbouw van een zo zelfstandig mogelijk leven. Maar ook binnen type OV4, de onderwijsvorm voor leerlingen met autisme. Een alarmerend voorbeeld hiervan is het feit dat we te maken hebben met maar liefst 58 aanmeldingen voor slechts 8 beschikbare plaatsen binnen type OV1. In overige steden en gemeenten knelt het schoentje dan weer binnen andere onderwijsvormen. In het algemeen nam het aantal leerlingen voor buitengewoon onderwijs de voorbije jaren sterk toe, vooral binnen type OV2, de onderwijsvorm die werk in de sociale economie als finaliteit heeft. In steden als Antwerpen, Aalst en Leuven hebben honderden kinderen geen plek voor het volgende schooljaar. Bijvoorbeeld, bijna 700 kinderen in Antwerpen, 67 kleuters in Aalst, en 173 in Leuven(2). 

Deze cijfers vertellen echter niet het hele verhaal. Ze geven geen helder zicht op eventuele dubbele aanmeldingen per verschillende onderwijsvorm, noch op meerdere inschrijvingen bij verschillende scholen. Het zijn begrijpelijke acties die ouders ondernemen om een plek voor hun kind te verzekeren. Maar dit maakt het lastig om het unieke aantal leerlingen in kaart te brengen, waardoor de werkelijke behoefte aan ondersteuning en plaatsing in het buitengewoon onderwijs niet altijd accuraat kan worden vastgesteld. Er gaan ook stemmen op die stellen dat dit deels ten gevolge van ‘overdiagnose’ is, en er dus kinderen onnodig naar het buitengewoon onderwijs verwezen worden. Het is belangrijk om te beseffen dat kinderen niet zomaar toegang tot het buitengewoon onderwijs krijgen. Er gaat steeds een werkelijke en permanente zorgnood mee gepaard, die vastgesteld wordt na onderzoek door het Centrum voor Leerlingbegeleiding (CLB). 

Zo een systeem zou het mogelijk maken om een beter overzicht te krijgen van de vraag naar verschillende vormen van buitengewoon onderwijs binnen de regio’s en over regio’s heen. 

Een cruciale stap naar een oplossing zou de implementatie van een breed, bovenlokaal aanmeldsysteem zijn. Zo een systeem zou het mogelijk maken om een beter overzicht te krijgen van de vraag naar verschillende vormen van buitengewoon onderwijs binnen de regio’s en over regio’s heen.  Als afstand tot de school bovendien gebruikt zou mogen worden als ordeningscriterium, ook in buitengewoon secundair onderwijs, zou dat heel wat efficiëntiewinst kunnen betekenen voor leerlingen en hun ouders. Helaas stuit dit idee op weerstand vanuit de Vlaamse overheid, waar wordt aangegeven dat er eerst een wetgevend kader moet komen alvorens een dergelijk aanmeldsysteem kan worden opgebouwd. 

Deze terughoudendheid vanuit de Vlaamse overheid brengt risico's met zich mee. Lokale initiatieven die vooroplopen in het ontwikkelen van een aanmeldsysteem, zouden benadeeld kunnen worden bij de uiteindelijke implementatie van een Vlaams systeem. Een vergelijkbare situatie deed zich voor bij de invoering van het aanmeldsysteem voor het basisonderwijs, waarbij degenen die al een regionaal systeem hadden, werden geconfronteerd met extra uitdagingen bij de overgang naar het Vlaamse systeem. De Vlaamse overheid zou beter lessen uit dit verleden trekken, en het voortouw nemen in de ontwikkeling van een aanmeldsysteem. 

Bovendien kan een bovenlokaal aanmeldsysteem niet alleen bijdragen aan een efficiëntere plaatsing van leerlingen binnen het buitengewoon onderwijs, maar ook aan de detectie van onderwijsbehoeften op basis van locatie en bijbehorende ruimtelijke ontwikkeling.

Bovendien kan een bovenlokaal aanmeldsysteem niet alleen bijdragen aan een efficiëntere plaatsing van leerlingen binnen het buitengewoon onderwijs, maar ook aan de detectie van onderwijsbehoeften op basis van locatie en bijbehorende ruimtelijke ontwikkeling. Het gebeurt dat ouders gedwongen thuis moeten blijven om voor hun kind te kunnen zorgen. Met als gevolg dat sommige kinderen soms zelfs meerdere schooljaren missen. Het is daarom van essentieel belang dat we de dringendheid van een dergelijk systeem benadrukken. Blijven vooruitzichten op korte termijn uit bij de Vlaamse overheid, worden regio's gedwongen om zelf tweederangs oplossingen te ontwikkelen. Ook al pleiten we absoluut voor een tijdige oplossing op bovenlokaal niveau.  

Het buitengewoon onderwijs levert bijzonder werk en ik heb zeer veel respect voor alle mensen die dit mogelijk maken. Zij bieden bouwstenen naar een inclusieve toekomst voor alle leerlingen. We kunnen echter niet over inclusie spreken wanneer er kinderen gewoonweg geen plaats vinden, of haast onmogelijke trajecten moeten afleggen om tot aan de schoolbank te geraken. 

Een bovenlokaal aanmeldsysteem voor buitengewone onderwijsnoden in Vlaanderen is dus niet alleen wenselijk, maar broodnodig. Het is een cruciaal instrument om gelijke onderwijskansen voor al onze leerlingen te waarborgen. 

Rina Rabau Nkandu 

Schepen van Onderwijs voor Stad Mechelen 

Bronnen: 

(1) Cijfers Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming

(2) Persartikel VRT - https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/04/29/weyts-reageert-buitengewoon-onderwijs-overdiagnose/